De invloed van een gebouw

De mens maakt van oudsher gebouwen om de invloeden van buiten te temperen. In een toenemende hang naar controle is dit steeds verder doorgevoerd en dat heeft tot een vervreemding van onze omgeving heeft geleid. Flora en fauna worden buiten de deur gehouden. Daglicht en frisse lucht worden gedevalueerd tot normgetallen.

Deze invloed van gebouwen op mensen is in veel ontwerpen een onderbelicht thema. Het is vaak lastig bespreekbaar, omdat er maar weinig cijfers en bewijslast zijn. De bewijslast groeit ook, maar langzaam, want er wordt nog weinig gemeten. Bovendien beperken de metingen zich tot meetbare grootheden die eerst nog vertaald moeten worden naar het welbevinden.

Niets is zo veranderlijk als de omgeving van een gebouw. Zon, wolken, wind, geluid en schone lucht zijn elke dag anders. Gebouwen blijven echter statische objecten. Zowel het gebruik als de omgeving (licht, omgevingsgeluid, temperatuur) veranderen, terwijl het aanpasbaar vermogen van een gebouw zich beperkt tot de installaties.

Tijdens een ontwerpproces leggen we onze keuzes langs de meetlat van onze ontwerpprincipes. De invloed van een gebouw op mensen toetsen we aan de hand van vier kernwoorden; Fris, Fraai, Schoon en Prettig. Natuurlijk lijken deze begrippen slechts een lege huls, maar de lading die ze een project kunnen geven wil ik illustreren aan de hand van de plannen voor het Dr.-Knippenberg College.

Fris
Een gezond gebouw is een fris gebouw. In een fris gebouw is er een sterke relatie tussen gebouw en omgeving. Tegelijkertijd moet het gebouw mogelijkheden bieden om de extremen te temperen. Elk ontwerp is een zoektocht naar synergie tussen buiten en binnen.

Naast een goed klimaatbeheersingssysteem voor frisse, koele en warme lucht is er in het ontwerp voor het Dr.-Knippenberg College veel aandacht geweest om energie en daglicht met elkaar in balans te brengen.

Een dynamische omgeving kunnen we niet statisch oplossen. Op zonbelaste gevels overstekken en lamellen toepassen geeft een conflict tussen daglicht en zonlicht. Op bewolkte dagen kan een te fors overstek het daglicht teveel hinderen. Een optimaal overstek in combinatie met beweegbare zonwering bij de lokalen maakt het mogelijk om overbelichting en opwarming op zonnige dagen tegen te gaan. De overstekken minimaliseren de tijd dat de zonwering dicht is. Door simulatiesoftware te gebruiken kunnen we snel varianten testen om het effect van overstek en daglicht door te rekenen en te optimaliseren.

De achterliggende functie bepaalt ook mede de keuze van de zonwering. Ter plaatse van de aula kunnen we vaste zonwering in de vorm van lamellen realiseren. De kritische daglichtfactor speelt hier minder en de ruimte heeft vanwege driezijdig glas ruim voldoende daglicht. Uitzicht op de omgeving mag niet beperkt worden.

Schoon
Een gebouw heeft een effect op de omgeving. Een gebouw kan bijdragen aan het schoner maken van de omgeving, door bijvoorbeeld fijnstof af te vangen of CO2 te binden. Een vegetatiedak is hier een goed voorbeeld van.

Wat goed schoon is, moet schoon kunnen blijven. Bij het ontwerpen zal dus rekening moeten worden gehouden met materiaalkeuze, detaillering en voldoende faciliteiten om het gebouw goed en op verantwoorde wijze schoon te kunnen maken.

Het schoon houden van installaties is een belangrijk element, met name de onzichtbare aspecten van luchtkanalen en sanitaire voorzieningen (kanalen en filters). Door de keuze voor klimaateilanden, garanderen we een goede luchtstroom en voorkomen we vieze filters en luchtzakken.

Fraai
Vormgeving en expressie zijn onderdeel van de functionaliteit; ze dragen bij aan de betekenis van een gebouw. Een school als paviljoen op een groene campus, waarbij de gevel de relatie tussen binnen en buiten vertelt. Alle gevels zijn hetzelfde maar toch anders, zowel door oriëntatie als door gebruik.

Werken met een goede compositie van ruimtes gebaseerd op de juiste verhoudingen rekening houdend met de menselijke schaal en leesbaarheid van de details zijn tijdloze middelen die bij alle goede gebouwen terugkomen. Ritme en eenvoud geven rust, verfraaiing en verrassing maken bijzonder.

Prettig
Het Dr.-Knippenberg College is een vertaling van een onderwijsconcept. Overgangen tussen sporten en recreëren, gemeenschappelijk en zelfstandig werken, leerpleinen en open en besloten lokalen zijn helder opgezet. Twee drielaagse rustige lesvleugels, waar elke sectie een eigen invulling aan geeft, rondom een open kern van leerlandschappen vormen het lesgedeelte. Een derde vleugel met kantine, personeelsruimtes en een bordes met uitzicht over de sportvelden vormt het sporten en recreëren. Uitzicht is rondom gewaarborgd. De kantine richt zich op de sportvelden en heeft aan drie zijden glas. Binnen is zo bijna buiten.

Het centrale leslandschap wordt afgedekt met een lichtkap, waardoor zonlicht diep in het gebouw ervaren wordt. We willen niet alleen het licht vangen, maar ook door een spel van kleur, licht en schaduwen het verstrijken van de tijd laten zien.

RoosRos gaat zich de komende tijd inzetten om de bewustwording van welbevinden, het meten van prestaties van gebouwen en het maximaal inspelen op veranderende omstandigheden een belangrijke plek te geven in het proces.

Geschreven door: Martijn van Leeuwen, Architect