Samso

Doelstellingen
Het waren niet voor niets #TeslaTravelTalks. De elektrische auto’s brachten ons naar de Deense hoofdstad. Onderweg werd alvast nagedacht over de vraag ‘wat nu de rol van de eindgebruiker van gebouwen is in het behalen van de doelstellingen van het klimaatakkoord’. Er werden drie antwoorden gevonden:

1. Er ligt een serieuze kans om het veelgebruikte instrument MJOP (meerjaren onderhouds planning) in te zetten om de klimaatdoelstellingen van de bestaande gebouwenvoorraad naar energieneutraal te verwezenlijken.
2. Meten is weten! Eindgebruikers moeten in actie komen om gebouwgebonden en gebruikgebonden energie te monitoren.
3. De hele transitie gaat niet alleen over techniek. Er is een bredere scope nodig waarin ook sociale innovatie, nieuw gedrag en andere processen worden meegenomen.

Denemarken vs. Nederland
Een fietstour door Kopenhagen - recent uitgeroepen tot fietshoofdstad van de wereld – bracht de actualiteit al direct aan het licht. Veel collectieve nuts-/warmtevoorzieningen zijn op dit moment in uitvoering. In het aansluitende gesprek met enkele medewerkers van de Nederlandse ambassade werd duidelijk waarin Denemarken zich onderscheidt van Nederland als het gaat over klimaatdoelstellingen en energietransitie:

1. Denemarken heeft 10 jaar lang een charismatische minister gehad, Dat leidde tot een stabiel langetermijnperspectief.
2. Gemeentes in Denemarken hebben meer autonomie en hebben daarmee meer – benodigde - slagkracht.
3. In Denemarken is de pers gemiddeld genomen positiever dan in Nederland als het gaat om klimaat en -energievraagstukken. Er is, op dit vlak, een groter vertrouwen (in overheden) bij de
4. Deense burgers.In Nederland daarentegen zijn er méér experimenten met betrekking tot de noodzakelijke circulaire economie.

CO2-negatieve woongemeenschap
De volgende stop was Samsø. Een prachtig eiland met de eerste CO2-negatieve - dat is dus positief! - woongemeenschap ter wereld. Na het Kyoto Protocol van 1997 had Denemarken zichzelf ten doel gesteld om in 2012 een reductie van 21% broeikasgas-uitstoot te bewerkstelligen. In 1998 werd een prijsvraag uitgeschreven door het Deense ministerie van milieuzaken. Men zocht een gemeenschap die in tien jaar tijd wilde transformeren van ‘fossiele-brandstof-afhankelijkheid’ naar ‘100% herwinbare energie’. De gemeenschap van Samsø deed mee en won de competitie.

Daardoor kon het eiland uitgroeien tot wat het nu is: een toonbeeld van duurzaamheid; een plek voor inspiratie en navolging. Bijkomend voordeel van deze energietransitie was de vraag naar arbeidskrachten. Het sociale en demografische probleem van wegtrekkende jongeren en een oplopende werkloosheid werd een halt toegeroepen.

Lessons learned
De route naar klimaatneutraliteit zal per regio verschillen. Er zijn wel generieke lessen te halen uit de casus Samsø. Op het eiland is de Energi Akademiet gehuisvest in een prachtig gebouw. Ontworpen naar analogie van een ‘longhouse’ van de vroegere eilandbewoners: de Vikingen. Daar werden we verwelkomd door Jesper Roug Kristensen. Jesper – die zichzelf gekscherend ‘the smart guy from Copenhagen’ noemt - deed uit de doeken welk proces de bewoners hadden doorlopen en wat de ‘lessons learned’ waren:

1. Hardware (de harde kant)
   Op Samsø is er voorzien in windturbines op het land én op zee. Deze zijn óf eigendom van particulieren óf eigendom van een grotere groep aandeelhouders. Banken stellen bewoners van Samsø in staat om geld te kunnen lenen om windturbine-aandelen aan te kunnen schaffen;
2. Er zijn diverse lokale warmtecentrales gebouwd die worden gestookt op afval (stro of hout);
3. Toepassing van PV-cellen bij collectieve (overheids)voorzieningen.

Software (de ‘hardnekkige’ kant)

1. Participatie en inspraak van de bevolking is essentieel. Het hebben van een gezamenlijk doel leidt tot acceptatie, tot kruisbestuiving én erkenning van wederkerige belangen;
2. Erken de lokaliteit met haar eigen verhaal;
3. Top-down initiëren én bottum-up uitwerken;
4. Het Samsø-schaalniveau - gebied van ca. 30 km - biedt kansen die op nationaal niveau of op privé-niveau minder goed of niet mogelijk zijn;
5. Het schaalniveau van de technische voorzieningen - op Samsø: de windturbines - moet worden afgestemd op specifieke landschaps -en natuurwaardes;Technische innovatie kan niet zonder sociale innovatie:
   - Spreek (veel) met elkaar
   - Bevraag elkaar: Wat ga jíj doen?
   - Houd het uiteindelijk dicht bij jezelf. De ík, die is aan zet!

Op grote hoogte
We sloten onze duurzame roadtrip létterlijke af met een hoogtepunt. De 50 meter hoge windturbine (1 MW) van Samsø werd beklommen. De turbine, waarvan het dak werd opgevouwen, is eigendom van een lokale agrariër. Vol trots vertelde hij waarom, ook vanuit het oogpunt van economische overwegingen, deze ‘old lady’ hem veel plezier oplevert. Niet alleen tot heden, maar vooral ook richting de toekomst. Wat een (voor)uitzicht!

Link naar reisverslag van Yvette Watson op NPO1 (Het verslag komt aan bod vanaf minuut 35:45)